Với quy mô toàn cầu vượt 3.300 tỷ USD, thị trường tài sản mã hoá đang trở thành mục tiêu hấp dẫn của các hình thức lừa đảo tinh vi, khiến việc nhận diện rủi ro từ sớm trở thành kỹ năng sống còn với nhà đầu tư.
Trong một thập kỷ qua, sự tăng trưởng mạnh mẽ của thị trường tài sản mã hoá đã mở ra nhiều cơ hội đổi mới tài chính, song cũng kéo theo những rủi ro lớn về pháp lý và an ninh. Công nghệ blockchain với tính chất phi tập trung, bảo mật cao và giao dịch không biên giới đã trở thành mảnh đất màu mỡ cho các mô hình lừa đảo tinh vi nở rộ.
Theo Báo cáo Tội phạm Internet năm 2024 của Trung tâm Khiếu nại về Tội phạm Internet (IC3) – thuộc Cục Điều tra Liên bang Hoa Kỳ (FBI), năm 2024 ghi nhận 859.532 vụ việc với tổng thiệt hại hơn 16 tỷ USD, tăng 33% so với năm 2023. Các vụ lừa đảo liên quan đến tài sản mã hoá chiếm tỷ trọng lớn, cho thấy tội phạm công nghệ ngày càng có tổ chức và hoạt động tinh vi hơn.
Một trường hợp điển hình là vụ Madam Ngo, công dân Việt Nam bị bắt tại Thái Lan với cáo buộc đứng đầu đường dây lừa đảo hơn 300 triệu USD. Nhóm đối tượng sử dụng nền tảng đầu tư giả mạo, mạo danh chuyên gia, ngụy trang dưới mác công nghệ hiện đại và đánh vào tâm lý nhà đầu tư là người Việt nhằm chiếm đoạt tài sản. Vụ việc là lời cảnh tỉnh về mức độ rủi ro ngày càng gia tăng trong thị trường tài sản mã hoá chưa được kiểm soát chặt chẽ.
Ông Phan Đức Trung, Chủ tịch Hiệp hội Blockchain Việt Nam, Viện trưởng Viện ABAII, cho rằng, một trong những nguyên nhân chính là tốc độ phát triển nhanh của thị trường đang vượt trước tiến trình hoàn thiện khung pháp lý. Dù tổng giá trị tài sản mã hoá toàn cầu đã vượt mốc 3.300 tỷ USD tính đến tháng 5/2025 (theo CoinMarketCap), nhưng tại Việt Nam, lĩnh vực này mới chỉ được đề cập gián tiếp trong một số văn bản như Nghị định 52/2013/NĐ-CP hay Quyết định 942/QĐ-TTg.
Ông Trung cho biết, Luật Công nghiệp Công nghệ số, dự kiến ban hành vào tháng 6/2025, sẽ lần đầu tiên tạo ra một hành lang pháp lý riêng cho tài sản mã hoá. Văn bản này có thể góp phần tăng cường quản lý, tạo nền tảng pháp lý để xử lý các hành vi gian lận, minh bạch hóa thị trường và bảo vệ nhà đầu tư trước các mô hình lừa đảo ngày càng tinh vi.
Trang bị kiến thức pháp lý và kỹ thuật để bảo vệ nhà đầu tư
Nhằm góp phần nâng cao nhận thức và năng lực phòng ngừa rủi ro cho cộng đồng, ngày 31/5/2025, Viện Công nghệ Blockchain và Trí tuệ Nhân tạo ABAII đã tổ chức khóa học chuyên sâu tại TPHCM với chủ đề “Khung pháp lý tài sản mã hóa và nhận biết tài sản mã hóa giả”. Trước đó, hai khóa học tương tự đã được Viện ABAII triển khai tại Hà Nội, chuỗi chương trình là một phần trong chiến lược dài hạn của Viện ABAII nhằm lan toả kiến thức thực tiễn, góp phần xây dựng hệ sinh thái tài sản mã hoá an toàn và bền vững thông qua giáo dục và nâng cao năng lực cộng đồng.
Một trong những nội dung trọng tâm tại khóa học là phương pháp đánh giá và phân tích hệ thống nhằm phát hiện sớm các mô hình tài sản mã hóa tiềm ẩn rủi ro – một kỹ năng thiết yếu trong bối cảnh các vụ lừa đảo ngày càng tinh vi và được tổ chức chặt chẽ.
Từ góc độ thực tiễn, ông Trần Huyền Dinh, Chủ nhiệm Ủy ban Ứng dụng Fintech của Hiệp hội Blockchain Việt Nam, cho biết nhà đầu tư có thể dựa vào hệ thống tiêu chí phân tích để sàng lọc và phát hiện sớm các dấu hiệu bất thường trong dự án. Các tiêu chí này bao gồm: mức độ minh bạch và xác thực của đội ngũ phát triển, tính khả thi của sản phẩm, lộ trình kỹ thuật rõ ràng, cơ chế phân bổ dòng tiền hợp lý và sự đầy đủ trong các tài liệu công bố.
Ông Dinh đặc biệt lưu ý, nhiều mô hình lừa đảo hiện nay thường được ngụy trang dưới danh nghĩa “nền tảng blockchain toàn diện”, tuy nhiên, khi đối chiếu với các tiêu chí phân tích rủi ro trên, các mô hình này thường bộc lộ những điểm yếu dễ nhận biết: cam kết lợi nhuận cố định phi thực tế, không có sản phẩm vận hành thử, sử dụng hình ảnh hoặc danh tính giả mạo, không công khai mã nguồn và sử dụng yếu tố truyền thông qua người nổi tiếng để tạo dựng lòng tin.
Trên cơ sở vận dụng và kết hợp các tiêu chí phân tích nêu trên, nhà đầu tư có thể sớm nhận diện tới 90% các mô hình tiềm ẩn rủi ro cao. “Sự hiểu biết chính là lớp phòng vệ đầu tiên trước mọi biến động thị trường,” ông Dinh nhấn mạnh.
Bên cạnh các nội dung chuyên sâu về khung pháp lý và nhận diện rủi ro, khóa học còn cung cấp kiến thức nền tảng về kỹ thuật swap – một trong những hoạt động phổ biến trong giao dịch tài sản mã hóa. Ông Lê Anh Quốc, chuyên gia Hiệp hội Blockchain Việt Nam, Giám đốc vận hành Công ty Cổ phần AlphaTrue, chia sẻ rằng việc hiểu rõ các bước thực hiện giao dịch hoán đổi tài sản, cũng như nhận biết các yếu tố ảnh hưởng đến chi phí và độ an toàn, là điều kiện tiên quyết để nhà đầu tư tham gia thị trường một cách chủ động và hiệu quả.
Trong bối cảnh các hình thức lừa đảo tài sản mã hoá không ngừng biến đổi, chương trình đào tạo của Viện ABAII không chỉ mang tính thời sự mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc định hình nhận thức, nâng cao năng lực pháp lý và kỹ thuật cho cộng đồng. Việc kết hợp giữa phân tích chính sách, phương pháp nhận diện rủi ro và kỹ năng thực chiến là hướng đi cần thiết để xây dựng một hệ sinh thái tài sản mã hoá minh bạch, an toàn và bền vững.
Đọc thêm:
English 
Vietnamese